BÜYÜMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLERLE İLGİLİ BEŞERİ SERMAYE ÖZELİNDE MODEL ÇALIŞMALARI

Özet

20. yüzyılın ortalarından itibaren, temel üretim faktörlerine ‘Bilgi’nin eklenmesine yol açan bilgi devrimi gerçekleşmiştir. Sermaye ve işgücü faktörleri birikiminin belirli Sartlarda ekonomik büyüme ile doğru orantılı ilişkisi ortaya konulmuşken, büyüme literatürüne ekonomik büyüme üzerindeki etkileri açısından yeni kavramlar girmiştir. Bunlar bilgi toplumu, bilgi ekonomisi, beşeri sermaye, Araştırma-Geliştirme (AR-GE), yaparak öğrenme (learningby-doing) ve teknoloji yayılımı (spillover) gibi kavramlardır ve yeni büyüme teorilerinin odağında yer almaktadırlar. Romer, içsel büyüme modeline iktisadi büyümenin önemli bir lokomotifi olarak beşeri sermaye birikimini dahil etmiştir. Ayrıca, Solow-tipi büyüme modelini daha da geliştiren Mankiw vd., ekonomileri durağan hale gelen (steadystate) ülkelerin büyümeye tekrar geçebilmelerinin nasıl sağlanabileceği konusunu araştırmışlardır. Bu amaçla modele büyümeyi etkileyen temel faktörler olarak, fiziki ve beşeri sermayeyi dahil etmişlerdir. Beşeri sermaye-iktisadi büyüme etkileşiminde bir diğer önemli faktör ise A&G (Araştırma & Geliştirme) harcamalarıdır. Beşeri sermaye yatırımları açısından A&G harcamalarının artırılması veya etkinleştirilmesi, fiziki yatırımlarda bir artışa neden olmakta ve yüksek bir reel büyüme trendine ulaşılmasına olanak sağlamaktadır. İçsel büyüme modellerinin önemli bir kaynağı olan beşeri sermaye olgusu; bilgi, beceri ve bireysel yeteneklerin toplamından oluşmakta ve bu anlamda kalkınmaya önemli ölçüde yarar sağlamaktadır. Buradan hareketle söz konusu olgunun kalkınma sürecinde oynadığı rollerle ilgili olarak pek çok akademik ve/veya ampirik çalışmalar yapılmaktadır. Yapılan çalışmalarda beşeri sermayenin özellikle eğitim ve sağlık alanındaki yatırımlar noktasında ekonomik kalkınmada önemli bir rol oynadığına dikkat çekilmiştir. Ekonometrik analizlerde beşeri sermayeyi tanımlayan parametrelere genellikle eğitimle ilgili değişkenlerle ulaşılmaktadır. Bu çalışmada ekonomik büyümeyi belirleyen bu faktörlerin büyüme üzerindeki etkileri ekonometrik modeller yardımıyla incelenmeye çalışılacaktır. Çalışma, beşeri sermayenin önemli unsurlarından olan eğitim ve sağlık alanındaki yatırımların ekonomik kalkınmaya etkisini açıklamaya çalışmaktadır.